Beluister radiouitzending Tros Nieuwsshow 15 maart, 2006
De Franse Philippe Claudel schrijft zijn trage, gruwelijk mooie, verdrietige verhalen over grote thema’s als verlies, dood, rouw, in een lyrische, elegante stijl. Bloemrijk, overdadig beeldend en associatief. Zijn vertellers maken lange, omtrekkende bewegingen voordat zij de clou van hun verhaal prijsgeven. En zijn romans zijn, hoewel geheel tegen de tijdgeest van kort en snelle informatieverwerking in, toch razend populair. Met Grijze zielen, het boek over de eerste wereldoorlog maakte hij zijn internationale doorbrak. Het is ook verfilmd.
Het verslag van Brodeck is een indringende roman, beetje sprookjesachtig, maar dan een gruwelijk sprookje dat je soms rillingen bezorgt – toen ik het uithad liet t het boek me niet los. Het woord komt op geen enkele plek in het boek voor, en toch draait het helemaal om het woord jood en de shoah, de vernietiging van de joden in de Tweede Wereldoorlog. De verteller Brodeck is een jood die het concentratiekamp heeft overleefd en na de oorlog is teruggekeerd naar zijn dorp, een afgelegen bergdorp, ergens op de Frans-Duitse grens (Elzas-Lotharingen?) dat gebukt gaat onder de last van het oorlogsverleden. Als enige geletterde in die boerengemeenschap krijgt hij van de burgemeester de taak verslag te doen van een gruwelijke moordzaak die in het dorp heeft plaatsgevonden. Er is een vreemdeling gelyncht, een buitenstaander, een indringer. Niemand wist waar hij vandaan kwam, waarom hij juist in dit dorp was neergestreken, en wat hij van plan was. En dat onverdraaglijke mysterie van deze grote angstaanjagende onbekende die rondloopt, tekeningen maakt en dingen opschrijft, leidt tot een steeds broeieriger sfeer onder de mannen van het dorp.
De roman draait om onze angst voor de Onbekende Andere aan wie we alles toeschrijven waar we zelf bang voor zijn en leidt tot collectieve moordzucht. Brodeck moet deze daad verschonen maar dat kan hij natuurlijk niet, ook hij is de ‘andere’. Terwijl hij in het concentratiekamp zat, werd zijn vrouw verkracht door de bezetter én door dorpsgenoten. Bij zijn terugkeer treft hij haar stom aan, ze kan niet meer praten en meer dan wie dan ook in het dorp voelt hij affiniteit met de onbekende vreemdeling. Door dat verslag dat hij moet schrijven dreigt de lading van de collectieve moordzucht zich ieder moment op Bordeck te storten.
De sfeer is sprookjesachtig, een sprookje met een gruwelijke lading. Claudel maakt die lading heel voelbaar, met beladen stiltes in de dialogen, door de metaforiek, in de beschrijvingen van de vreemdeling – met zijn ouderwetse kleding heeft hij iets van De rattenvanger, de Joachim Stiller, hij zou de Verlosser kunnen zijn maar hij wordt vermoord. Brodeck kun je lezen als een parabel op het NT. Haarscherp schetst Philippe Claudel tot welke gruwelijkheden mensen in staat zijn om zichzelf te redden, maar bovenal laat hij zien hoe liefde de kracht geeft om te volharden, tegen alle angst in. Het verslag van Brodeck is een intense roman, waarin Claudel met zijn gevoelige en beeldende manier van vertellen de kern van het menselijk bestaan raakt.
Ingrid Hoogervorst 